E gjithë kjo ishte për ta shfaqur një histori komplekse, një pjesë e së cilës merr formën e një procedurali policor, përpara se lija të identifikohej në histori, ku protagonistët përpiqen ta zbulojnë atë që po ndodh. Pjesa tjetër tregon se si protagonistët hyjnë në luftën kundër epidemisë, e cila është më shumë e ngjashme me një triller mjekësor. Materiali u riinterpretua dhe u përshtat në mënyrë që të përshtatet në këtë format të veçantë filmik.

Filmi tregohet nga Zoran Radovanović, i cili ishte mjek i ri në vitin 1972 dhe i ngarkuar për të ndihmuar në ndaljen e shpërthimit. Disa vite para Covid, ai botoi një libër për shpërthimin. Çfarë roli ka pasur ai në krijimin e filmit?

Libri i profesor Radovanović shërbeu si burimi kryesor i informacionit për filmin. Duke qenë se ai ishte njëri nga protagonistët e ngjarjeve të vitit 1972, ishte e natyrshme që ai ta rrëfente filmin. Kaluam një javë në studio vetëm duke folur dhe e ndërtuam historinë e filmit përmes kujtimeve të tij dhe rrëfenjave të tij intime. Vetë materiali arkivor u trajtua me qëllimin për të sjellë në mendje kujtime, që të përshtatej me ritmin e mendimeve të mjekut. Me këtë dua të them ngadalësimin e pamjeve, të cilat theksojnë tingujt kërcënues të mjedisit dhe që pasqyrojnë kërcënimin që vjen nga sëmundja që përhapej me shpejtësi.

Profesori Radovanović ishte shumë i pranishëm në medie gjatë pandemisë Covid, ai ishte shumë kritik ndaj vendimeve të qeverisë serbe. Me të vërtetë ishte emocionuese ta dëgjoje atë si njëri nga epidemiologët tanë më me përvojë — të cilit njerëzit i drejtohen kur duan ta dëgjojnë të vërtetën — duke folur për shpërthimin e lisë, që ndodhi 50 vjet më parë, në fillim të karrierës së tij. Po të mos ishte ai, filmi nuk do të ishte realizuar.

Ka një sërë skenash grafike në film, përfshirë pamjet e njerëzve duke përjetuar dhimbje të tmerrshme nga lija, me plagë të tmerrshme në të gjithë trupin. Si vendosët t’i përdorni këto pamje?

Dilemat etike ekzistojnë gjithmonë dhe janë të vështira për t’u zgjidhur. Megjithatë, vetëm përmes skenave eksplicite dhe ndërveprimit emocional mes rrëfimit dhe pamjeve, një film si ky mund të ofrojë njohuri për natyrën e frikshme të lisë. Vetëm në këtë mënyrë, rëndësia e kontrollit të epidemisë jugosllave të vitit 1972 dhe çrrënjosjes së sëmundjeve bëhet e dukshme dhe e padiskutueshme.

Kur filloi pandemia Covid, mediet serbe përmendën shpesh shpërthimin e lisë në vitin 1972. Megjithatë, në mediet kosovare pothuajse nuk u përfol aspak për këtë. Përkundër faktit se shpërthimi filloi në Kosovë dhe Kosova përjetoi pjesën më të madhe të rasteve dhe vdekjeve, lija pothuajse nuk ka rol në imagjinatën publike të vendit dhe brezi i ri nuk di për të. Pse mendoni se është kështu?

A është shpërthimi i lisë e vetmja temë që shmanget apo që njerëzit rrallëherë diskutojnë për Jugosllavinë në përgjithësi? Është e vështirë për mua të bëj supozime se pse nuk flitetpër këto ngjarje që goditën më së shumti Kosovën. Epidemia e lisë u identifikua nga mjekët kosovarë, ndërsa punëtorët e shëndetësisë kosovare e mbajtën peshën më të rëndë të luftës kundër kësaj sëmundjeje të tmerrshme.

Pse njerëzit në Serbi vazhdojnë ta diskutojnë këtë çështje edhe jashtë kontekstit të pandemisë më të fundit? E pra, një nga shkaqet e mundshme mund të jetë “Variola Vera” i Goran Marković, njëri nga filmat tanë më domethënës dhe më të njohur që nuk mund ta harrohet aq lehtë; kjo është një vepër që ruan kujtesën tonë kolektive për ngjarjen.

Mladen Kovačević: Edhe mjekët madje kishin harruar se si dukej

Regjisori serb flet për filmin e tij të fundit rreth shpërthimit të lisë në Kosovë në vitin 1972.

Daniel Petrick

Mladen Kovačević: Edhe mjekët madje kishin harruar se si dukej

Regjisori serb flet për filmin e tij të fundit rreth shpërthimit të lisë në Kosovë në vitin 1972.

Daniel Petrick